آیا حضانت قابل تغییر است؟
اگر بخواهیم ترجمه سادهای از حضانت ارائه دهیم، باید حضانت را به مراقبت و نگهداری از اطفال و نوجوانان تعریف کنیم که نه تنها حقی برای والدین بلکه یک وظیفه قانونی برای آنهاست.
حقوق خانواده چند موضوع محدود و مشخص را پوشش میدهد، به نحوی که این موضوعات با ازدواج شروع و موارد مهم از زندگی خانوادگی، یعنی حضانت و نفقه ادامه مییابد و در نهایت با طلاق زوجین محدوده حقوق خانواده پایان مییابد.
حضانت و انتقال آن
حضانت که به معنای سرپرستی نیز میتوان در نظر گرفت، حقوق و تکالیفی را برای هر دو والدین و فرزندان در مقابل یکدیگر ایجاد میکند، که وظایف والدین شمایل قانونی و حقوقی به خود گرفته است و به همین سبب در صورت تخطی از اجرای آنها، ضمانت اجرای قانونی در انتظار والدین خواهد بود.
نکته دیگری که در مقالات قضایی حقوقی به آن اشاره میشود، گستره مسئولیت والدین است. باید در نظر داشته باشید که مادامی که پدر و مادر طفل هر دو در قید حیات هستند و بین آنها رابطه زوجیت برقرار است، پدر به عنوان ولی خاص سرپرستی و مسئولیتهای طفل را به عهده دارد.
این سرپرستی اعم است از پوشش هزینههای طفل تا اعطای اجازه یا گواهی برای مدارک اداری یا رسمی که طفل یا نوجوان لازم خواهد داشت. مانند آن که افتتاح حساب بانکی برای طفل یا نوجوان تنها با اجازه ولی خاص مجاز شمرده شده است یا دخل و تصرف در اموال شخصی طفل، تنها برای ولی خاص محفوظ است.
اما چنانچه یکی از والدین فوت نماید، سرپرستی طفل وضعیت متفاوتی خواهد داشت. بدین معنا که در صورت فوت مادر، ولایت خاص پدر همچنان پابرجا خواهد بود لیکن در صورت وفات پدر، سرپرستی طفل در قالب قیمومت به مادر منتقل خواهد شد.
وضعیت دیگری که شرایط خاص خود را به همراه دارد، حالتی است که والدین رابطه زوجیت را به واسطه طلاق خاتمه میدهند. در این حالت سرپرستی طفل با کدام یک از طرفین خواهد بود؟
باید بدانید که در وضعیت جدایی والدین، از حضانت طفل یاد میشود و سرپرستی در قالب حضانت خود را نشان میدهد.
نکته دیگری که باید بدانید آن است که حضانت در حقوق ایران نه تنها یک حق برای والدین بلکه یک وظیفه برای ایشان است.
وظیفه قلمداد کردن حضانت، نتایج خاص خود را به همراه دارد که اولین آن اجبار قانونی برای مراقبت از طفل است. یعنی والدین نمیتوانند با میل شخصی و بدون داشتن دلیل موجه و قانونی از سرپرستی و حضانت طفل صرف نظر نمایند.
نکته دیگر آن که حضانت قانونی طفل در حقوق ایران، با توجه به سن طفل تعیین میگردد و صلاحیت والدین در قالب دعوای حضانت معمولا شنیده نمیشود. با این حال خوشبختانه در سالهای اخیر مصلحت طفل بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
همانطور که اشاره شد حضانت طفل در حقوق ایران با توجه به سن وی تعیین تکلیف میشود. به نحوی که طفل اعم از دختر یا پسر تا سن 7 سالگی تحت حضانت مادر قرار میگیرد. پس از 7 سالگی تا سن بلوغ حضانت طفل با پدر شمرده میشود.
از آنجا که سن بلوغ شرعی برای دختران 9 سال تمام قمری و برای پسران 15 سال تمام قمری است، به دست میآید که حضانت دختران از 7 سالگی تا 9 سالگی با پدر تعیین شده است و برای پسران، حضانت از 7 سالگی تا 15 سالگی با پدر خواهد بود.
حال باید بدانید که سن رشد در ایران 18 سال تمام شمسی در نظر گرفته میشود. سن رشد که به عنوان سن قانونی نیز شمرده میشود، سنی است که هر شخص صالح شناخته میشود تا تصمیمات مالی و غیرمالی خود را راسا مدیریت نماید و به عبارت دیگر از تحت سرپرستی و قیمومت و دیگر حالتها نظارتی و مراقبتی خارج میگردد.
پس فرض بر آن است که حضانت اطفال بین سن بلوغ و سن رشد، با نظر اطفال و نیز شرایط والدین تعیین تکلیف میگردد. در نتیجه دختران از سن 9 سالگی تا 18 سالگی را میتوانند انتخاب نمایند که تحت حضانت کدام یک از والدین خود قرار داشته باشند در حالی که این حق برای پسران طی سنهای 15 سال تا 18 سال برقرار است.
از مجموعه آنچه که بیان شد به دست میآید که اصولا حضانت موضوع قابل تنازع نیست که والدین بتوانند برای آن اقامه دعوا نمایند، با این حال چنانچه مصلحت طفل ایجاب نماید، به نحوی که امنیت جانی یا روانی طفل با هر یک از والدین محل شک باشد، مرجع قضایی رسیدگی خواهد نمود.
نکته دیگری که باید اشاره کنیم عبارت است وضعیت مالی سرپرستی طفل. در نظر داشته باشید که پرداخت هزینههای سرپرستی طفل که به عنوان نفقه نیز شناخته میشود، همواره به عهده پدر است و حتی در صورتی که حضانت با مادر باشد، باز هم پدر باید از عهده پرداخت هزینهها در قالب نفقه برآید.
یکی از موضوعاتی که بسیار مورد اختلاف است، احتمال رد حضانت و سرپرستی توسط والدین است که قانونا حق حضانت طفل با وی است. برای مثال مادر حضانت طفل زیر سن 7 سالگی را رد میکند یا پدر حضانت طفل زیر سن بلوغ را نمیپذیرد. آیا والدین این حق را دارا هستند و در صورتی که از پذیرش حضانت طفل خود خودداری نمایند، نتیجه چه خواهد بود؟
در اینجا باید اشاره کنیم که حقوق ایران حضانت و سرپرستی اطفال و نوجوانان را برای والدین آنها نه تنها یک حق بلکه به عنوان یک وظیفه شناسایی کرده است. به همین سبب نیز در یک نظر اعلام میشود که هیچ شخصی نمیتواند از انجام وظیفه قانونی خود سر باز زند پس طبیعتا والدین نیز نمیتوانند از پذیرش حضانت طفل خود که قانونا به ایشان سپرده شده است، خودداری نمایند.
در نتیجه مطابق با این نظریه نه تنها هیچ یک از والدین نمیتوانند حضانت طفلی که قانونا باید بپذیرند را انکار نمایند، بلکه حتی در صورت رد نیز الزام قانونی میشوند.
اما در نظریه دیگری مصلحت طفل به حکم کلی قانونی ترجیح داده شده است. مطابق با این نظریه، الزام والد به پذیرش حضانت طفل خود نه تنها به مصلحت طفل نبوده بلکه میتواند آسیبهای متعدد به ویژه آسیبهای روانی به طفل وارد نماید.
به همین سبب بیان میشود که چنانچه یکی از والدین که وظیفه قانونی برای پذیرش حضانت دارد، از قبول مسئولیت خود سر باز زد، میتوان حضانت را به طرف دیگر اعطا کرد.
اما سوالی که مجددا پیش میآید عبارت است از اینکه اگر دیگر والد نیز از پذیرش حضانت خودداری نماید تکلیف چیست؟
در این صورت باید فرض را بر آن بگذاریم که مطابق با حکم قانونی باید هر یک از مادر یا پدر به پذیرش حضانت الزام شوند، مگر آن که شرایط آنها به گونهای باشد که طفل را تحت شمول تعریف بدسرپرست قرار دهد که در این حالت نگهداری از طفل به سازمان بهزیستی سپرده خواهد شد.
البته باید اشاره کنیم که چنانچه والدین برای موضوع حضانت با هم به توافق رسیده باشند، به نحوی که برای مثال فرزند زیر سن بلوغ با توافق والدین تحت حضانت مادر قرار گیرد، منع قانونی برای این امر وجود نخواهد داشت.
به عبارت دیگر حکم قانونی برای فرضی است که یا هر دو والدین تمایل به حضانت طفل دارند که در این صورت با توجه به مفاد مواد قانونی باید والدی که شرایط مقرر را داشته باشد انتخاب گردد، یا آن که هیچ یک از والدین حضانت طفل را نمیپذیرند که مجددا باید با توجه به ماده قانونی مربوطه والد مسئول شناسایی و الزام گردد.
اما آخرین وضعیتی که در خصوص حضانت ممکن است در جلسات مشاوره حقوقی مطرح شود، حالتی است که والدین تمایل داشته باشند که حضانت طفل خود را به شخص ثالث واگذار نمایند.
در این حالت باید بدانید که مجوز قانونی برای ایشان وجود نخواهد داشت. زیرا همانطور که اشاره شد حضانت نه تنها حقی برای والدین است بلکه یک وظیفه به عهده ایشان است. فلسفه وظیفه شمردن حضانت، حمایت از طفل و مراقبت از منافع طفل است.
به همین سبب هیچ والدینی نمیتوانند به صلاحدید شخصی خود، حضانت طفل را به دیگری واگذار نمایند. تنها صورتی که میتواند به این نتیجه منتهی شود، حالتی است که بنا به تشخیص مرجع صالح قضایی طفل بدسرپرست تشخیص داده شده باشد و در نتیجه تحت مراقب سازمان بهزیستی قرار داشته باشد.
و در ادامه شخص ثالث با طی کردن کلیه مراحل سرپرستی، موفق شده باشد که سرپرستی طفل را از سازمان بهزیستی دریافت نموده باشد. در این حالت نیز رابطهای که بین سرپرست و طفل ایجاد میشود، با وجود اینکه کلیه حقوق مادی و معنوی طفل در آن گنجانده شده است، لیکن برخی اثرات حضانت و ولایت طبیعی پدر و مادر بر طفل را نخواهد داشت.
در هر صورت و در مقام جمعبندی باید بدانید که
- اولا حضانت مطابق با مقررات ایران یک حق و وظیفه برای والدین است که شرایط آن من جمله سن حضانت برای والدین در قانون دقیقا تعیین شده است.
- ثانیا در صورت توافق والدین و مصلحت طفل ممکن است که حضانت بین والدین جابهجا شود.
- و ثالثا هیچ شخص دیگری به جز پدر و مادر، حتی با توافق و پذیرش والدین نیز نمیتوانند حضانت طفل را به عهده بگیرند.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید